W dniu 10 maja 2023 r. hiszpański sąd zadał Trybunałowi Sprawiedliwości bardzo ważne pytania w kontekście ważności umów ze zmiennym oprocentowaniem opartych na wskaźniku referencyjnym WIBOR, a dotyczące tamtejszej stopy referencyjnej, a dokładniej wskaźnika IRPH (Índice de Referencia de Préstamos Hipotecarios). Część z tych pytań odnosiło się do interpretacji prawa unijnego, zwłaszcza dyrektyw dotyczących nieuczciwych warunków umownych, przejrzystości warunków w umowach zawieranych z konsumentami, a także nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorców.
Poniżej przedstawiamy ogólną charakterystykę niektórych kluczowych kwestii poruszanych przez pytania prejudycjalne sądu hiszpańskiego:
- Nieuczciwość warunków umownych i dobra wiara (dyrektywa 93/13/EWG) – Pytania dotyczą m.in. oceny, czy stosowanie wskaźnika IRPH bez uwzględnienia marży negatywnej lub zastosowania odpowiednich współczynników redukcyjnych stanowi praktykę naruszającą zasadę dobrej wiary, której wymaga dyrektywa 93/13/EWG o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich.
- Przejrzystość warunków umownych – Istotną kwestią jest to, czy konsument jest wystarczająco poinformowany o tym, jak wskaźnik IRPH jest obliczany i jakie są jego konsekwencje ekonomiczne, w tym marże i koszty. Pytania w tym zakresie dotyczą tego, czy brak odpowiednich informacji przekazanych konsumentowi może stanowić naruszenie wymogu przejrzystości zawartego w dyrektywie 93/13/EWG. Przejrzystość jest kluczowym elementem oceny, czy umowa jest zawierana na równych zasadach i czy konsument ma możliwość realnego porównania ofert.
- Zgodność z regulacjami dotyczącymi nieuczciwych praktyk handlowych (dyrektywa 2005/29/WE) – Pytania dotyczą również tego, czy brak pełnej informacji o metodologii obliczania wskaźników IRPH i ich wpływie na całkowity koszt kredytu może być uznany za nieuczciwą praktykę handlową w świetle dyrektywy 2005/29/WE.
- Zastąpienie wskaźnika IRPH – Pytania zmierzają także do wyjaśnienia tego, co się stanie, jeśli sąd uzna klauzulę umowną dotyczącą wskaźnika IRPH za nieuczciwą. Czy możliwe będzie zastąpienie tego wskaźnika innym, np. wskaźnikiem Euribor, oraz jakie będą tego konsekwencje dla umowy kredytowej i dla konsumenta.
- Odpowiedzialność przedsiębiorcy – Kolejne pytania dotyczą odpowiedzialności instytucji finansowych za błędne informowanie konsumentów o warunkach umowy, w tym o wysokości odsetek i marżach, oraz o tym, czy stosowanie nieuczciwych warunków umownych jest zgodne z wymogami dobrej wiary w relacjach przedsiębiorca-konsument.
Pytania te zadano celem sprecyzowania, w jakim stopniu regulacje unijne chronią konsumentów przed nieuczciwymi warunkami umownymi i praktykami stosowanymi przez instytucje finansowe w odniesieniu do kredytów hipotecznych, oraz jak te przepisy powinny być interpretowane w kontekście hiszpańskiego orzecznictwa, szczególnie w sprawach dotyczących wskaźnika IRPH. Przedstawiają one szeroką gamę zagadnień dotyczących przejrzystości, uczciwości i odpowiedzialności w umowach kredytowych.
Wszystkie te kwestie wymagają precyzyjnego ustalenia, czy praktyki stosowane przez instytucje finansowe w odniesieniu do wskaźnika IRPH (urzędowego wskaźnika referencyjnego, który jest jednym z obowiązujących w Hiszpanii), mogą zostać uznane za nieuczciwe i jakie to ma konsekwencje dla ochrony konsumentów w ramach prawa unijnego.
Odpowiedzi TSUE na zadane pytania mogę mieć kluczowe znaczenie również w kontekście Polski i stosowanego u nas wskaźnika referencyjnego WIBOR.
Sprawie nadano sygnaturę C‑300/23.
Jesteśmy pewni, że TSUE po raz kolejny stanie po stronie słabszego – czyli konsumenta.